ته‌ڤگه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئازاد و دیموکرات و ژینگه پاریز
بابەتی پەیوەندیدار
ئەرسەلان بورنا
کۆتایییەکانی شەڕی دووهەمی جیهانی لە ئاکامی گۆڕانکارییەکان پێگەیەکی تایبەت و گرینگایەتییەکی زۆرتر بە دامەزراندن و ڕێوەبەرایەتی میدیاکان، کاریڕۆژنامەنووسی و ڕای گشتی درا کە دەست نیشان کردنی پێگەی کۆمەاڵیەتی دەردەخست.
وێدەچێ، کردەوە و پەیهاتە جۆراوجۆرەکانی ئەم شەڕە و گەڕانەوە بۆ پێگەیکۆمەاڵیەتی کاریگەرییەکی ڕاستەوخۆی لە سەر ئەم بابەتە ببێ بە شێوەیەک کەتەنانەت بەشێکی بەرچاو لە بیرمەندان و زانایان ئاماژەیان بە هەستیاری ئەم خاڵەداوە. هەربۆیە، هەتا ئەمڕۆکەش میدیا، پێگەی کۆمەاڵیەتی و ورووژاندنی ڕای گشتی
وەک وتەزا جیاوازەکان بەاڵم بە تەواوی گرێدراو بە هەڤ دوو نرخاندن و شرۆڤەیان بۆکراوە.
” سامۆیل هانتینگتۆن ” بیرمەندی ئەمەریکایی کە گۆڕانکارییەکانی جیهانی سیاسەتو کۆمەڵگاکان لە پاش شەڕی دووهەمی جیهانی و هەر وەها، سەرهەڵدانی شەپۆلیسێهەمی دیمۆکراسی لە ڕەهەندە جیاوازەکانەوە نرخاندیان بۆ دەکات؛ بە باشی خوێندنەوەی بۆ ئەم خااڵنە کردووە. بە باوەڕی هانتینگتۆن چ لە نێو ڕژێمەدیمۆکراتیکەکان و چ لە نێو ڕژێمە نادیمۆکراتیکەکاندا؛ باشترین ڕێگە بۆ گوشارخستن ودەستڕۆیشتوویی ” گەمە کردن بە ڕای گشتی ” و ” پەرە پێدانی دەنگۆ یا چەواشەکاری لە مەڕ پرسەکانی کۆمەڵگا ” لە نێو خەڵک دەزانێ. بە واتایەکی دیکەوە، لێدانی پێگەی کۆمەاڵیەتی پارتی یا دەوڵەتەکان دەتوانێ مژاری ڕەوایی – بوونی ئەوان یەکالییبکاتەوە.
لەم ڕوویەوە، ڕای گشتی _ بە مەبەستی لێدانی پێگەی کۆمەاڵیەتی الیەنی بەرانبەر _لە ڕوانگەی دەوڵەتە دیمۆکراتیک یا ڕژێمە دیکتاتۆرەکان بابەتێکی سەرەکی چاوی لێ دەکرێ کە پەیهات و گۆڕانکاری زۆری لێ دەکەوێتەوە. کەواتە، چۆنایەتی هەڵسوکەوت
لە گەڵ ڕای گشتی گرینگایەتییەکی زۆری هەیە کە دەتوانێ لە سەر کردەوە تاکەکەسی، تاقم و یا سیاسەتی دەوڵەتەکان کارتێکەریی ببێ. ئەگەر چی ئەم پەیوەندی و گرێدراوییە پێداویستە سەربەخۆیانە و هەڵگری حەقیقەتی هەبوو بێ بەاڵم میدیاکان
لە ئاستی ناوچەیی تاکوو ئێستاکە بۆ ” دەوڵەتی سێبەر ” یا ڕەوتێکی دیاریکراو لەگۆڕی بەرژەوەندییەکان گۆڕدراون.
میدیاکان لە مێژووی هاوچەرخدا ئەرکێکی تەوەرییان بۆ دەست نیشان کراوە کە یەکێک لە بنەما سەرەکییەکانی کۆمەڵگایەکی مەدەنی و ئازاد پێناسە دەکەن. کەوایە، میدیاکان و کەسانێک کە لەم بوارەدا کار دەکەن لە وەدی هێنانی کۆمەڵگایەکی ئازاد
یا داخراوە بەرپرسیارن و ئەم نزیکایەتییە گرینگایەتی ئەرکی ئەوان چەند قات دەکات. بەپێی ئەم خوێندنەوەیە هەر چەشنە پەراوێز خستن یا الدانێک دەتوانێ بەردەنگێکی الواز و ناتەواو پەروەردە بکات کە ئاسەواری خۆی لە سەر پرسەکان و حەقیقەت تێکچنراوەتر نیشان دەدات. ئەم کورتە باسە هەتا ڕادەیەک تێگەیشتنی ئێمە لە میدیاکان و ئاستی کاریگەرییان دەردەخات. لە ڕاستیدا، میدیا گشتی و جەماوەرییەکان بۆ باڵو کردنەوەی هەمەالیەنەی زانیارییە سیاسییەکان بە باندۆر و پێداویستن کە لە زۆربەی والتاندا وەک باشترین سەرچاوە ئاماژەیان پی دەدرێ. بە دڵنیایی کورد و میدیاکانی لە دەرەوەی ئەم خشتەیە
جێگە ناگرن بەاڵم لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو دامەزراندنی هیندێک کاناڵی ئاسمانی سەرەڕای پرۆفێشناڵ بوونیان خەسارێکی زۆری لە کاری ڕۆژنامەنووسی، میدیای ئازاد و
پەروەردە کردنی ڕۆژنامەنووسێکی سەربەخۆ داوە. جیاواز لە ئەوانە، بوونی ” بەردەنگی زیندوو ” بابەتێکە کە میدیا و میدیاکار دەبێ بە باشی نزیکایەتی و هەڵسوکەوتی لە گەڵ بکات. هەر جۆرە دەستکاری یا الدانێک دەتوانێ بێ متمانەیی یا پەیهاتی نەرێنی لێ بکەوێتەوە. هەر وەها، بە درێژایی چەند ساڵی ڕابردوو تلەڤیزیۆنەکانی وەک ” ڕووداو ” زۆرترین دەستکاری و چەواشەکاری بۆ مەبەستە سیاسییەکان و پاراستنی پێگەی کۆمەاڵیەتی پارتێکی دیاریکراو لە بوویەرەکان کردووە.
ئەم دەست تێوەردانە لە ڕاگوێزانی ڕاستییەکان لە سەر داواکاری و بۆچوونی کاربەدەستان پیک هاتووە کە سەرنجی ئەوانی دیکە بۆ الی خۆیان ڕاکێشێن. ئەمە دەتوانێ سەلمێنەری ئەو ڕاستییە بێ کە بەردەنگێکی ئازاد لە نێو کۆمەڵگای مەدەنی ئێمەدا کەم بایەخ و سووک چاوی لێ دەکرێ. جێی حاشا کردن نییە کە کاناڵی ئاسمانی ” ڕووداو ” یا ” کوردستان ٤٢ ” زۆرترین پشتیوانی ماڵییان لێ دەکرێ لە کاتێکدا کە ژمارەیەک لە ڕۆژنامە، ماڵپەڕ و کاناڵی
ئاسمانی دیکە تووشی ڕاوەستان هاتوونەوە. لەم نێوانەدا، ” ڕووداو ” هەوڵێکی بەرچاوی داوە هەتا بە دەستکاری و چەواشە کردنی هەواڵ و ڕاستییەکان پێگەی ڕاستەقینەی ” بایەخ ” و ” دژەبایەخ ” بگۆڕێ. ئەم دەست تێوەردانە لە ڕای گشتی لە گۆڕی بەرژەوەندییە سیاسییەکانی ” پارتی دیمۆکرات” یا کارتێلەکانی پشتیوانیکەری ئەو
پێک هاتووە و ڕیزبەندی کراون. هەربۆیە، لێرەدا زۆر بە زانایانە هەوڵی دەست تێوەردان لە تێگەیشتن و تێڕوانینەکان دەدات کە ” چەواشەکاری ” جێگەی ” حەقیقەت بگرێتەوە. لە ڕاستیدا، دەستکارییەکانی لەم جۆرە بە مەبەستی پاراستنی پێگەی کۆمەاڵیەتی پارتی دیمۆکراتی کوردستان – عێراق لە ڕێگەی میدیاکانی وەک ڕووداو و کوردستان ٤٢ بۆ پەرە پێدانی دەنگۆکان و شاردنەوەی ڕاستییەکان ڕووی داوە. بە گشتی، ئەمە سەرەتای لێک ترازانی پەیوەندی نێوان میدیا، ڕای گشتی و پێگەی کۆمەاڵتییە.
