گەمەکە ڕزگار کردنی تورکیایە

بەدرێژایی مێژوویەکی دورو درێژ، عیراق گۆڕەپانی داگیرکردن، پێکدادن، دەستێوەردان و سودی دەرەکی بوە. عیراق ووڵاتێکی دەوڵەمەند بە کلتورو ئابوریە جیاوازەکانە. سروشتە ئاوی و تەڕوبڕو وەرزە جیاوازەکانی بۆبەرھەمھێنان وای لێکردوە سەرچاوەی داھاتێکی مەزن بێت. شوێنگە جوگرافیەکەی و گونجاوی و لەسەرخۆیی خەڵکەکەی وای کردوە، ببێتە ڕێگەی کاروانە بازرگانیە گەورەکان. لەھەر ڕوویەکەوە تەماشای عیراق بکەیت پڕ لە دەوڵەمەندیە.

کلتوری خۆجێی عیراق، کلتوری خێڵ، بنەماڵەیە بۆیە سەرەڕای لەدایکبوونی شارستانیەتی یەکەمین دەوڵەت شارەکان، بەڵام عیراق نەیتوانی ئەو ناوەندگەراییەو دایکایەتیەی خۆی پەرەپێبدات و بپارێزێت. بۆیە عیراق، ھەر لەسەردەمی دەوڵەت شارەکانی سۆمەر، ئەکەد، بابل و ئاشورەوە کەوتە ناو ناکۆکی و داگیرکاری و تاڵانکاری بەرامبەر بەیەک. ئەم کلتورە دەوڵەمەندە لەبری یەکگرتووی و پێکەوەیی، کەوتە ناو پێکدادان و شەڕو شۆڕو تاڵانیەوە. بۆیە ئێستەش درێژکراوەی ئەو ڕۆژگارو باوکە ناکۆکەیە.

لادانی کۆمەڵگەی عیراقی و داڕشتنی دەوڵەت نەتەوە لە عیراقدا. لەئەنجامی سیاسەتی داڕشتنەوەی نەخشەی بازرگانی و قازانجدابوە. ھێزە براوەکانی شەڕی جیھانی یەکەم، بەگوێرەی خۆیان پێکھاتەکانی ناو عیراقیان ھەلسەنگاندو کەسێکی دەرەکیان بۆ ھێنا و کردیانە بەڕێوەبەری ئەم دروستکراوە بێ بنەما پڕ لەناکۆکیەو بەکارھێنانی ناکۆکیەکانی ناوی بۆ جێکیربوونی خۆیان.

نەخشەی عیراق لەسەر ناکۆکی و ئینکاری ھەموو عیراق و بەتایبەت زوربەی عیراقی دروستکراو نەخشە ڕێژکرا. کاتێک دەڵێین ئینکاری ھەموو عیراق، ئەوەیە کە ئەو دەوڵەتەی دروستکرا، بەڕێوەبەرەکانی بەپشتی پەردەو سەر تەختەی شانۆ عیراقی نەبوون. پشتی پەردەکەی، ئینگلیزەکان بوون و سەر شانۆکەشی مەلیکێک بوو خەڵکی حیجازبوو. بۆیە دەرەکی بوو.

خەڵکی عیراق، بەھۆی ناکۆکیەکانی ناوی و دەستێوەردانی ئینگلیزەکانەوە، لەناو ناکۆکی و دووبەرەکی و پێکدادان و تەسفیەکردندا ھێڵرانەوە. ئەم کارە تاساڵەکانی سیەکان و ناوەڕاستی سیەکان بەردەوامی بوو. تاعیراق چوە عوسبەت الئومەم و بەو ئەندامەتیەی عیراق، قۆناغێکی نوێ لە جێگیربوونی ئەو حکومەتە دروستکراوە دەستی پێکرد.

خەڵکی عیراق، لەھیچ سەردەمێکدا لەلایەن دەوڵەت و دەسەڵاتەکانی ناوخۆو دەرەوە، ھیچ جۆرە حسابێکی بۆنەکراوە. سروشتی دەوڵەتیش بۆخۆی وایە و خەڵکی عیراقیش بەھۆی ئەوبنەما خێڵەکی و پارچەبونەوە، نەبوەتە خاوەن ھۆشیاری و ھۆشمەندیەکی گەورەو گران، کەبتوانێت لەبەرامبەر دەوڵەت و دەستێوەردەرانی دەرەکیدا، ببێتە خاوەن ھێزو بەڕێوەبردن. بۆیە دەوڵەت ھەمیشە لەڕێگەی ھێزو کڕین و فرۆشتن و پەرەپێدانی ناکۆکیە ناوخۆییەکان سودی بینیوەو خۆی سەپاندوە. کاتێکیش زانیویەتی بەخۆی واتە دەوڵەت، دۆخەکە کۆنترۆڵ و چارەسەر ناکرێت. کەوتوەتە بەکارھێنانی لایەنە ناکۆکە ناوخۆییەکانی ناو عیراق و بەوە دۆخەکەی بەخوێنی عیراقیەکان کۆنترۆڵ کردوەتەوە.

ئەگەر بێینە سەردۆخی ئێسەتەو ئەو قسەیەی کە مەلیک فەیسەڵ کردویەتی کەوتویەتی “عیراق گەڕام، عەرەب، کورد، تورکمان، ئاشوری، شیعەو سونەم بینی، ئەوەی نەمبینی عیراقی بوو” ئەوا دەگەینە ئەوەی عیراقێکی عیراقیەکان، نەبونی ھەیەو نەدامەزراوە. ئاخر سروشتی دەوڵەت وایە، چونکە باڵادەستی پەیڕەو دەکات، ھەمیشە پێویستی بەناکۆکی و بۆمبێکە بۆ تەقینەوە. لەبەر ئەوەی عیراقیش، لەسەر بنەما تائیفی، ئایینی، خێڵەکی و نەتەوەپەرستی کوێر دامەزراوە. کراوەیە بۆ تێکدان و دەستێوەردان.

عیراق بەھۆی دەوڵەمەندیەکەیەوە، کەخێر و بێرەکەی دەبێت ھێزە دەرەکیەکان بیدزن، ھەمیشە لە نائارامی و ناکۆکیدا ڕاگیراوە. ئەم دۆخەی ئەمڕۆش ھۆکارەکەی ئەوەیە. کەھێزە دەستێوەردەرە دەرەکیەکان سودو قازانجەکانیان لە نانەوەی ناکۆکی لایەنە جیاوازەکانی ناو شیعە عیراقیەکان ھەیە و ئەوانیش لەبەرژەوەندی ھێزە دەرەکیەکان، گەلانی عیراق توشی ئازارو خوێنڕشتن و ھەژاری و نەداری دەکەن.

گەلانی عیراق بەھەموو پێکھاتەکانیەوە، گیرۆدەی بنەمای خۆدەستدانە، ئەوانی تری بانسەری خۆیەتی، بۆیە دروستکردنی کەشی شەڕو پێکدادان ئاسانە! ئەوانەیشی کەلەسەرەوەی دەسەڵات و بەڕێوەبەریەکاندا جێگە دەگرن، کێشەی خۆتەسلیم کردن بەھێزە دەرەکیەکانیان ھەیە، لەبەرامبەر دەسکەوتی کەسی و بنەماڵەیی ھەرزاندا. بۆیە ئەم دۆخە بەلایەنداری و پشتگیری ھێزێک بەرامبەر ھێزێکی تر چارەسەر ناکرێت.

ئەوەی دەتوانێت ئەم دۆخە چارەسەر بکات. پەرەپێدانی ھوشیاری و ھۆشمەندی پێکەوەیی، وەک یەکی و خاوەن دەرکەوتنە لەخۆو لە خاک و نیشتێمان و ھەبونەکانی و بەکارھێنانی لەپێناوی ئاسودەیی گشتیدا. دەوڵەمەندیەکانی عیراق، تەواوی دونیا سەری تێژەندوەو لێی دەخواو دەدزێ، کەچی خۆمان لێی ناخۆین، ھەژاردەبین و دەکوژرێین و دەکوژین. دەوڵەمەندیەکانی عیراق، بەشی چارەسەری ھەژاری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەکات. ئەگەر ببینە خاوەنی ھۆشمەندی خۆیی و پێکەوەیی. بۆیە چارەسەری دۆخی عیراق بە ھۆشمەندی دیموکراتیک، خۆجێی و ھەرەوەزی دەبێت.

دەسەڵاتدارەتی بەرھەمەکەی ئەو پێکدادان و دەستێوەردان و بەفیڕۆدان و شوێنکەوتووییەیە. بۆیە دەبێت، ئەو چەمکە دواکەوتویی و دەسەڵاتدارەتیە کۆتایی پێبھێنرێت. دەبێت ھوشیاری گشتی پێکەوەبوون، ڕێزداری و خاوەن دەرکەوتن پێشبخەین. نەبەرەی (سەدر، بارزانی، حەلبوسی) نەبەرەی( مالکی، تاڵەبانی، فەتح…) نە دەستێوەردانە دەرەکیەکانی ( ئەمریکا، ئیسرائیل، ئێران،تورکیاو ووڵاتانی عەرەبی) نەدابەشبوون بەسەر بەرە جیاوازەکانی شەڕدا، عیراق و عیراقیەکان دەپارێزێت و نەعیراقیش لە وێرانبوون و ھەژاری و کوشتارو دەستێوەردان دەپارێزێت.

پێویست دەکات، تێکۆشانێکی ھوشیارانەی دیموکراتیک، لە تەواوی ھێزە سیاسیەکان، کۆمەڵگەی دیموکراتیک، خەڵکانی بەرپرسیار و تێکۆشەر دروست ببێت، کە خاوەنداری لە عیراق، پێکەوەژیان و لێدان لە خۆبەزلزانی و دەردی کوشندەی دەسەڵات بدات، پێشبخرێت. خودی کۆمەڵگەو پێکھاتە جیاوازەکان بەبنەمابگرێت و کۆتایی بە شوێنکەوتووی و باڵادەستی بێنێت. ڕێگە لەڕق و کوشتار بگرێت و ھەموو دەوڵەمەندیە جۆراو جۆرەکانی عیراق، بۆ ئارامی، ئاشتەوایی و پێکەوە ژیانی گەلانی عیراق لەسیستەمێکی دیموکراتیک و خۆبەرێوەبەردا بەکاربێنێت.

بەوە ڕێگری دەکرێت لە پاڵەوانە کارتۆنیە دەستێوەردراوە بەکارھێنراوەکان و، کەسێتیەکی ئازادو بەخۆبڕواش دروست دەکرێت.

ئەوەی ئەمڕۆ لەعیراقدا بەڕێوەدەبرێت و خوێنی عیراقیەکانی لەسەر دەڕژێت، پەیوەنددارە، بەدەستێوەردانە وشەڕە دەرەکیەکانی ھێڵی ( ئەمریکی، تورکی، ئیسرائیلی و ھاوپەیمانە)کانیان و ھێڵی (ڕوسی، ئێرانی، چینی و ھاپەیمانە عیراقیەکانی)انەوە. سودمەندی یەکەم، دەوڵەتی تورکی لەسەرەمەرگدایە.

عیراق بوەتە گۆڕەپانی بەلاداخستنی ھاوکێشە جیاوازەکانی بەرژەوەندی و شەڕ. پێویستە گەلانی عیراق، وریاببنەوەو خۆیان نەخەنە دۆخی لەوە خراپتر. چونکە ھەلومەرجەکە بەرەو خراپتر دەڕوات و ئاسۆی چارەسەری کێشەکان کەم و بێھیوایانەیە. ئەوەی دەتوانێت ڕێگری لە کەشی خراپتر بگرێت گەلانی عیراقە بەناسینی دوژمنە ڕاستەقینەکانی. گەلانی عیراق بەھۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە لە زاخۆ ھوشیاری و کاردانەوەیەکی پڕ شایانیان بەرامبەر تورکیا نیشانداو لەشەوو ڕۆژێکدا، تورکیا تەنگاوو ناڕەحەت کرا. بۆیە ئەم دۆخەی ئێستای توندوتیژی لەعیراقدا، بەفریاکەوتنی ئەو تەنگاویەی تورکیایە لەداگیرکاری عیراقدا.