ته‌ڤگه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئازاد و دیموکرات و ژینگه پاریز
بابەتی پەیوەندیدار
لەبارەی دۆخی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە
تەڤگەری ئازادیی کۆمەڵگەی کوردستان، لەبارەی بەدۆخی ئێستای هەرێمی کوردستان و عێراق و ئەو پێشهات و ئاڵنگارییانەی کە لە پەیوەندیەکانی نێوان هەردوولادا ڕوودەدەن، کۆنفراسێکی رۆژنامەنووسیی سازدا.
دوای ڕاپەڕینە مەزنەکەی ساڵی(١٩٩١)، بەو هیوایەی کورد بووەتە خاوەن خۆفەرمانی خۆی، بەدیاری کراویش دوای هەڵبژاردنی پەرلەمان لە ١٩ی ٥ی ساڵی ١٩٩٢دا، خەونە گەورەکەی کورد هاتەدی، بەو واتایەی ئەمە گەیشتنە بە دۆخێکی بەهەشتی و دواخەونی گەلی باشورە، بەڵام چونکە بەڕێژەیەکی زۆر خەونە گەورەکە بۆش و بێ ڕێبەر بوو، لەلایەکی تریش بەرهەمی چەرخانێکی ڕۆحی و زەهنی کۆمەڵگەی باشور نەبوو، بەواتایەکی تر هێزە سیاسیەکان خاوەن هیچ جۆرە فەلسەفەیەکی سیاسی و بەڕێوەبردن نەبوون، ئەنجام هەنگاو بەهەنگاو سەرەڕای هەڵکەوتی چەندین دەرفەتی مێژووی قەوارەی هەرێمی کوردستان لە ئێستادا لە مەترسی هەڵوەشانەوەدایە، هەرچەندە لەساڵی ٢٠٠٥ وە هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی دەستوری عێراقی فیدراڵدا خاوەن پێگەیەکی یاسای و دەستوریە، بەڵام جێگەی داخێکی قوڵە سەرەڕای ئەو دەرفەتە چارەنوسساز و پشتیوانی و قوربانیدانە زۆرەی گەل، ستاتۆی کوردستان بەهۆی دورکەوتنەوەی دەسەڵاتداران لە گەل و پرەنسیپە نەتەوەیی و بەهائە خلاقیەکانی کۆمەڵگەو خۆدانە دەست پرۆژەی دوژمنان، ڕۆژ بە ڕۆژ بێمتمانە و لاواز و گەندەڵ بووە، هیچ جۆرە پەیوەندیەکی مەعنەوی(ڕۆحی-زەهنی) لەنێوان دەسەڵاتداران و کۆمەڵگەدا لە ئارادا نەماوە، چەمکی خۆسپاردن بە ئەوی تری بێگانە و وابەستەی سیاسی یەکێک لە دیارترین ڕەگەزە کولتوریەکانی سیاسەت کردنی ئەم هێزانە بووە لە ڕابردوودا، وەک ئەنجام ڕەنگدانەوەیەکی نەرێنی زۆری لەسەر ئەم دۆخەی ئێستا هەیە، هەر ئەمەش وایکردووە هێزە دەسەڵاتدارەکانی باشور ببنە دەسکی ئەو تەورەی خەریکی بڕینەوەی خۆیەتی، هەرێمی کوردستان لەڕووی سیاسیەوە لە پەرتەوازەییەکی بێئەندازەی ناوخۆیدا ژیان دەکات، فەسادی ئیداری، خۆسەپێنی، وابەستەی، دەستەگەری حزبی و بنەماڵەیی هەرێمی ڕووبەڕووی ئایندەیەکی ئاڵۆز و نادیار کردۆتەوە، جگە لەوەی لە ڕووی ئابوریەوە باردۆخی هەرێمی کوردستان، لەو پەڕی خراپیدایە بەهۆی سیاسەتی قۆرخکاری و گەندەڵی و ئابوری بەناو سەربەخۆ، بەجۆرێک بەشێکی کەم و چینێکی مشەخۆری کۆمەڵگە ئەو چەمکەی لە پەرتووکە پیرۆزەکاندا باس دەکرێت لە دۆخێکی تەواو بەهەشتیدا ژیان دەکەن و بەشێکی فراوانی کۆمەڵگەش زۆر بەزەحمەتیەوە دەتوانن قوتی ڕۆژانەیان مسۆگەر بکەن، تەنانەت کار بەوە گەیشتووە هەرێم لە ئێستادا مووچەی مووچە خۆرانیشی نادات، هاوکات ئاسایشی کۆمەڵایەتی هەرێمی کوردستان لە خراپترین دۆخدایە تیرۆرکردنی خەڵکی وڵاتپارێز بەڕۆژی ڕووناک لەناوەندی بازاڕە قەرەباڵغەکانی شاردا نیشاندەری ئەم دۆخەیە، جگە لە ڕووداوە ڕۆژانەیەکانی وەکو سوتانی بازاڕ و قەیسەریەکان لە هەولێر و کەرکوک کە خەڵکی کاسب و هەژار تیایدا زەرەرمەندە، شتی سەرنج بەر ئەوەیە ئەم کێشەیە لە حاڵەت دەرچووە و بووە بە دیاردەو ڕۆژانە دووبارە دەبێتەوە، سەرەڕای تەشەنەسەندنی بەردەوامی توندوتیژی خێزانی کوشتنی ژنان و کۆچی بەردەوامی گەنجان، سەمەرەی ئەم دەسەڵاتدارانەی هەرێم ئەوەیە ئامادەن لەپێناو بەرژەوەندیە ئابوری و دەسڵاتداریەکانیان ھەموو بەرژەوەندیەکی گشتی-نیشتیمانی و نەتەوەیی بخەنە مەترسیەوە لە کاتێکدا دەزانن خۆشیان بە شێکن لەو گشتە، بەڕەچاو کردنی تایبەتمەندی دۆزی کورد، ئاسایش و مانەوەی هەر بەش و گروپێک بە ئاسایش و سەلامەتی گشتیدا تێدەپەڕێت، ھەرێمی کوردستان لەئێستادا بەھۆی ملھوڕیی سیاسەتی پارتی دیموکراتی کوردستان لە بۆشایێکی دەستوری و یاسای قوڵدایە و پارتی وەک دیفاکتۆ و سێبەری هەگمونی سیاسی لەسەر موئەسەسەکان درێژە بەدەسەڵاتداریەکی بێ چاودێری ئەدات، پارتی رێگرە لەبەردەم پرۆسەی ھەڵبژاردن و گۆڕانکاری، دەخوازێت لەرێگەی خۆ فرۆشی و تەعویزدان بەدەسکەوتەکانی گەل درێژە بەتەمەنی خۆی بدات، لەگەڵ سەرسەخترین ناحەز و دوژمنی ستراتیژی گەلی کورد کەوتۆتە نێو ھاوکاری و ھاوپەیمانی، بۆ ئەوەش کەوتۆتە سەوداو مامەڵەی مەترسیدار، بەهاوکاری پارتی دیموکراتی کوردستان تورکیا بە فراوانی و قوڵاییەکی زۆرەوە هاتۆتە ژورەوە بۆ ناو خاکی هەرێمی کوردستان، هەموو ئەوانە و ھاوکاریەکانی بۆ دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا و راکەراکیان بۆ ئێران بۆ ئەوەیە خۆیان بپارێزن و درێژە بە مانەوەی ئەودەسەڵاتداریەتیەی خۆیان بدەن، بەدیاری کراوی دوای هاتنی ئەردۆغان بۆ عێراق و لەم چوارچێوەیەشدا سەردانی بۆ هەولێر پێشوازی پارتی دیموکرات لە ئەردۆغان، کە لەدەرەوەی نەریتی پرۆتۆکۆڵی پێشوازی هەمووی سەرکردەکانی دنیابوو، بە جۆرێک پارتی دیموکرات دەیخواست بەیار و نەیار بڵێت تورکیا وەکو خاڵی هێز پشتیوانمانە، ئەم هەڵسوکەوتە سیاسیانە سەرۆکی هەرێمی ناچارکرد بەماوەیەکی کورت سەردانی ئێران بکات، وەکو کلیلی چارەسەری داواکاری پارتی بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان، دواتریش چوونی سەرۆکی هەرێم بۆ بەغداد، لە کاتێکدا سەرۆکی حکومەتی هەرێم داوایەکی پێشکەش بە دادگای فیدراڵیی کرد بوو بۆ دواخستنی هەڵبژرادنەکانی هەرێم، ئەمە جگە لەدەرخستنی کاریگەریی ئێران، ئیعتبارێکی زیاتر دەدات بە بریارەکانی دادگای فیدراڵیی لە داهاتوودا. هاوکات چیتر هەرێم ناتوانێت بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی بەنایاسای و نادەستوری لەقەڵەم بدات، هەرچەندە ئێمە بەڕوون و ڕاشکاوی دەڵێین هەڵبژاردن ناتوانێت چارەسەری دۆخی خەڵک بکات و ببێتە وەڵام بۆ داخوازیەکانی کۆمەڵگە، تەنانەت کۆمەڵگەش درکی بەمە کردووە، لە ڕابردوودا فراوانی سنوری بایکۆت بەم شێوازە خاڵی هەستکردنی کۆمەڵگەیە، کە هەڵبژاردن ناتوانێت لەڕووی ژیانیەوە دۆخێکی ئەرێنی بنێتە ئاراوە، بەڵام پێداگری پارتی لەدواخستنی هەڵبژاردن لە لایەک پێشێلکردنی ئیرادەی کۆمەڵگەیە، لە لایەکی تریشەوە ئەو بۆشاییە دەستوری و یاساییەی کە هەرێم تیایدا ژیان دەکات قوڵتری دەکاتەوە، بەمەش مەترسیەکان لەسەر قەوارەی هەرێم چەند قات زیاتر دەبن، بەتایبەتیش لە ئێستادا مەیل و ئاڕاستەیەکی بەهێزی سیاسی دەیەوێت عێراق بەرەو سەنتراڵیەت پاڵ پێوەبنێت، تا ئاستێکیش لەڕووی سۆسۆسایکۆلۆژی و سایکۆلۆژیەوە کۆمەڵگە و تاکی باشور ئامادەیە.
لە ڕاستیدا پەیوەندیەکانی نێوان عێرا ق و هەرێمی کوردستانیش لەگەڵ ئەوەی تەندروست نییە، هاوزەمان دەربڕی خواستی پێکهاتە جیاوازەکانی عێراق و هەرێمی کوردستانیش نییە، پەیوەندیەکانی نێوان عێراق و هەرێم پەیوەندی حقوقی و دەستورت نین، هاوکات دیبلۆماسیەت و پۆلەتیکێکی دۆستانە و ئەخلاقیش لە نێوان هەردوو لادا لە ئارادا نییە، بەو ئەندازەیەی پەیوەندی هێزە، لە ناو پەیوەندیەکانی هێزدا چەند ڕووبەرێکی سەرەکی کاریگەرێکی ستراکتۆراڵیان هەیە لەسەر کارای ئاراستە ستراتیژیەکان، بەم پێیەش لە ناو گەمەو هاوکێشەی هێزدا پەیوەند و لاسەنگی ناوەند-کەنار بە تێپەڕ بوونی کات چالاکتر دەبێت، ئەم شواز و میتۆدە سیستەمێک دێنێتە ئاراوە پەڕاوێزی مامەڵەکردن و گۆڕەپانەکەی مەودایەکی زۆر تەسکە، بە جۆرێک دوو بژاردەی دەست لێبەرنەدراو دەخاتە بەردەم کاتاگۆریەکان، ئەویش پێگەی هەژمووندار و هەژموون لەسەرکراوە، لە ناو ئەم هاوکێشەیەدا پێگەی سێیەم بوونی نییە، ئەم ڕێبازە گۆڕەپان و پەیوەندیەکانی ناو گۆڕەپانەکە دەگۆڕێت بۆ دۆخێکی میکانیکی وشکی بەرتەسکی پڕ لە ململانێ و کێشە، ئەگەر لە گۆشەیەکی ئەبستمۆلۆژیەوە نیگایەکی لۆژیکی بخەینەسەر کۆی پرۆسەکە بابەتەکە مەودایەکی لۆژیکی دەبڕێت، لەناو گەمەکانی هێزدا پێگەکان لە هەوڵی گەمارۆدان و کۆنترۆڵ کردنی یەکتریدان، هێزی هەژمووندار هەوڵدەدات هەریەک لەڕووبەرەکانی هێزی نەرم و سەخت(ئابوری، دیپلۆماسی، یاسا، هەتاد)بەسەر ڕکەبەرەکەیدا بسەپێنێت، تەنانەت سڵ لەبەکارهێنانی هێزی سەختیش ناکاتەوە، بۆ بەرتەسک کردنەوەو کۆنتڕۆڵکردنی ڕووبەرەکانی هێز، لەپێناو پاراستن و بەهێزکردنی هەژموونی خۆیدا، لەکاتێکدا هەرێمی کوردستان لەناو سیستەمی پەیوەندیەکانیدا پێگەی خزیوە بۆ هەژموون لەسەرکراو، بەتایبەت دوای پێداگری پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر ڕیفراندۆم لە٢٥/٩/٢٠١٧ و ڕاگەیاندنی سەربەخۆی کوردستان، هەرچەندە لەو قۆناغەدا لە ئاستی جیهانی، هەرێمی و ناوخۆی پارتی دیموکرات لە مەترسی ئەم مۆدێلە و لێکەوتە سیاسیەکانی ئاگادارکرایەوە، بەتایبەتی تەڤگەری ئازادیی کۆمەڵگەی کوردستان لەم دۆخە هەستیارەدا وەکو تاکە بزوتنەوەی کۆمەڵایەتی و سیاسی نەچووە ناو ئەم پرۆسەیە و بایکۆتی کرد، ئەم سیاسەتەی پارتی دیموکرات وەک هەڵەیەکی ستراتیژی پێناسە کرد، چونکە تەڤگەر لە تێگەیشتنی ئەوەدا بوو ئەم ڕێبازە سیاسیە هەرێم بەئاقارێکی مەترسیداردا دەبات و، ڕیفراندۆم دەبێت بە فاکتەر و زەمینەی لاوازکردنی هەرێمی کوردستان و مەترسی لەسەر پێگەی دەستوری هەرێم و ناوچەکانی ١٤٠ دادەنێت، نزیکترین ئەنجامی ئەم سیاسەتە مەترسیدارەش ١٦ ئۆکتۆبەر بوو لایەزال لێکەوتەکانی بەردەوامە، بەدیاری کراوی دوای بڕیاری دادگای پاریس، بەغداد بەشێوەیەکی زۆر کاریگەر هەموو مێکانیزمەکانی بەکارهێنا بۆ ئەوەی چەکی ئابوری لە هەرێمی باشور وەربگەێتەوە، بۆ ئەم مەبەستەش پێگەی دەستور و مێکانیزمە قانونیەکانی بە شێوازێکی پڕۆفیشناڵ بەکارهێنا، بەتایبەتیش دادگای فیدراڵی، بەم بڕیارانەی دوابزماری لاواز کردنی لە تابووتی هەرێم دا…
تێنەگەیشتن لەگۆڕانکاریەکانی جیھان و ناوچەکە، خۆگرێدان بە بەرە ناکۆکەکانی جیھان و ھەرێمایەتی ھیچ خێر و بەرژەوەندیەکی بۆ گەلی کورد بەدوادا نایەت تەنانەت سەبارەت بەکورد سیاسەتێکی شکست خواردووی ئەزموون کراوە لە مێژوودا، ئەو سیاسەتەی ھێڵی خیانەت کۆسپی ھەرە گەورەیە لەبەردەم وەرچەرخان و گۆرانی ریشەیی ئەرێنی لەھەرێمی کوردستان، تەنانەت بۆ تەواوی دۆزی گەلی کورد لە ھەموو بەشەکانی کوردستان، لە ئێستاوە قۆناغی داھاتوو ئەوەی روون کردوەتەوە کەئەو مۆدیلە حوکمرانیەی سی و دووساڵی رابردوو ناتوانێت بەردەوام بێت چونکە ھەم لەناوخۆدا متمانەی لەدەست داوە، ھەم لە ئاستی نێودەوڵەتیش ئیعتبار پێکراو نیە واتا نەدەتوانێت خۆی نوێبکاتەوە نەدەتوانێت بەو شێوەیە بەردەوام بێت.
ئێمە وەکو تەڤگەری ئازادیی کۆمەڵگەی کوردستان، لەمەودای ستراتیژیدا ئەڵتەرناتیڤی سیستەمی دەسەڵاتداریەتین بە هەردوو پێگەکەیەوە، بەڵام بۆ دەر بازکردنی ئەو قۆناغە مێژوویە بۆئەوەی گورانکاریەکان بکەوێتە قازانج و بەرژەوەندی گەلەکەمان لە کوردستان هاوکات بتوانین پارێزگاری لە پێگەی و دەسکەوتەکانی هەرێمی کوردستان بکەین. ھەموو دەرفەتێک بەکاردێنیین لەپێناو زەمینە سازی و دیالۆگی دیموکراسیانە بۆ چارەسەری کێشە ناوخۆیەکانی ھەرێمی کوردستان و ئەنجامدانی ھەڵبژاردنێکی ئازاد کەبتوانێت نوێنەرایەتی خەڵکی ھەرێمی کوردستان بکات و کێشەکانی وەک مادەی ١٤٠ و مووچەو داھاتەکان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ لەچوار چێوەی دەستوردا چارەسەر بکات و مافەیاسایی و دەستوریەکانی هەرێم بپارێزێت، لەئاستی بەرێوەبردنی ھەرێمی کوردستانیش داخوازیە خزمەتگوزاری و ژیانیەکان جێبەجێبکات و مافەکانی مرۆڤ و ئازادییەکان بپارێزێت، لەئاستی نیشتیمانی و نەتەوەیی ھەنگاوی چارەسەری ئاشتی و دایەلۆگێکی بنیاتنەرانە بنێت، ئێمە دڵنیاین مسۆگەر کردنی پێگەی گەلی کورد لە ناوچەکەدا، لە قۆناغی داھاتودا بەیەکگرتووی و سیاسەتێکی دیموکراتیانەو ستراتیجی نیشتیمانی دەبێت، ئەوەش ئەرکی ئێمە و ھەموو پەرۆشانی کۆمەڵگەی کوردستانە. بۆ ئەم مەبەستەش وەک تەڤگەری ئازادیی کۆمەڵگەی کوردستان، پێشنیاز دەکەین:-
١-بەزووترین کات بەرەیەکی نەتەوەیی لە کەسایەتی بێلایەن، ڕۆشنبیر، هێزە دیموکراتخواز و نیشتمانپەروەرەکان پێک بهێنرێت، بەتایبەت گەنجان و ژنانی هۆشیار بەشێوەیەکی ڕاستەقینە بەشداری کایەی سیاسی بن و ڕۆڵی پێشەنگایەتی وەربگرن لە ناو ئەم بەرەیەداو لەم سۆنگەیەوە لە هۆشیاری مێژووییەوە بەرپرسیاریەتی مێژووی پێک بێنن، بە ئامانجی پارێزگاری کردن لە دەستکەوتەکانی هەرێمی کوردستان، هاوکات پێداگری کردن لەسەر پەیوەندیەکی تۆکمە لەنێوان عێراق و هەرێمی کوردستان، کە ڕەنگدانەوەی جێبەجێکردنی بەندە دەستوریەکان بێت و دیموکراتیەت و فیدراڵیەت قوڵ بکرێتەوە، وەکو ئەڵتەرناتیڤی پەیوەندیە سونەتیەکانی نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان..هەر ئەمەش عێراق و هەرێم بە بەهێزی دەهێڵێتەوە دەبێت عێراقیش چاوی لەسەر ئەم تێگەیە بێت، کە ئەمە خاڵی ئەوەنتاژی هاوبەشە، چونکە عێراقیش لەئێستادا جێگیری سیاسی زۆر لاوازە و تا ئێستا عێراق نەیتوانییوە سەرۆکی پەرلەمان پڕبکاتەوە و پارێزگارێک بۆ کەرکوک دابنیرێت، لە لایەکی تریشەوە لەلایەن وڵاتانی هەرێمیەوە بەردەوام سیادەی عێراق پێشێل دەکرێت و مەیلێکی هەرێمایەتیش بە ئاشکرا کار بۆ پارچەکردنی عێراق دەکات و چاوی لەسەر ویلایەتی موصڵە و عێراقیش لەبەرامبەر ئەمەدا بێ هەڵوێستە.
٢-پێویستە لە ئێستاوە لیژنەیەکی پسپۆڕ لە بواری دەستوریدا لە خەڵکی ئاکادیمی و ڕۆشنبیر پێک بهێنرێت بۆ نوسینەوەی دەستور بۆ هەرێمی کوردستان، بەمەرجێک ئەم دەستورە دژ نەبێت لەگەڵ بەندەکانی دەستوری عێراقیی و گەرەنتی پێگەی هەرێم بکات لە چوارچێوەی عێراقێکی دیموکراتی و فیدراڵیدا، هاوکات لەناوەوەشدا بۆ جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان و سنوردارکردنیان تێگەی ڕوون جێکەوت بکرێت، هاوکات چاوی دەستور بخرێتە سەر سەربەخۆی دەسەڵاتی دادوەریی لە هەرێمی کوردستاندا..
٣-پێویستە هەموو لایەنەکانی دەرەوەی پارتی دیموکراتی کوردسیان وەک بەرپرسیاریەتیەکی مێژووی ئەم قۆناغە، کە دەرفەت و مەترسی لە ناو یەکدان، پێداگربین لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنێکی پاک و بێخەوش، دواکاتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکەش نەچێتە ناو ساڵی ئایندەوە و لەم ساڵدا بکرێت، لە پێناو پاراستنی قەوارەی هەرێمی کوردستان، کە بەخوێنی هەزاران شەهید هاتوەتەدی.
٤-لەبەر ئەوەی عێراقیەکان تا ئاستێکی بەرز لە بەهرەی پێکەوە ژیان بێبەشن، پێویستە لەبار و سرکی پەروەردەیدا، لەناو مەنهەجی خوێندنی قۆناغە جیاوازەکاندا(لە بنەڕەتیەوە تا زانکۆ) ئەو بابەتە پەروەردەیانە جێگیر بکرێن کە توانای قوڵکردنەوەی، کولتوری پێکەوە ژیان و دیموکراتیزەکردنیان بە هێزە، بە جۆرێک جەهلی ئیتنی-تائیفی و دیینیی و مەزهەبی تێپەڕ بکرێت کە عێراقی بەشێوەیەکی بەردەوام توشی نەزیفی ئەمنی و سیاسی کردووە، سترەکچەر و کولتورێکی نوێ کەتوانای بەستێنکردنی ڕەگەزەکانی یەکتر قبوڵکردن و خوێندنەوەی سنوری یەکتری هەبێت پێشبخرێت، بەم شێوەیە لە مەودای ستراتیژییدا عێراق بەرەو گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی-سیاسی نوێ هەنگاو دەنێت.
دەستەی هاوسەرۆکایەتی تەڤگەری ئازادیی کۆمەڵگەی کوردستان
٢١/٥/٢٠٢٤
